«Պետք է զսպել գերհարստանալու այն մեծ ցանկությունը, որն ունեն գերտերություններն ու առանձին անհատներ»
22.05.2020 | 00:26
«Իրատեսի» հյուրը ՀՀ ԳԱԱ երկրաբանական գիտությունների ինստիտուտի Հովհաննես Կարապետյանի անվան երկրաբանական թանգարանի վարիչ ԳԱՅԱՆԵ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆՆ է:
-Գայանե, համավարակի պարտադրած իրականությունը հանգեցրեց նրան, որ շատ միջազգային խոշոր միջոցառումներ չեղարկվեցին կամ առնվազն հետաձգվեցին: Երկրաբանական թանգարանը պարբերաբար իրականացնում է միջազգային գիտաժողովներ, ցուցահանդեսներ, այլ ծրագրեր: Անշուշտ, ստեղծված իրավիճակը նաև Ձեզ է կանգնեցրել բարդ ընտրության առջև: Ի՞նչ կասեք չեղարկված, հետաձգված կամ առցանց հարթակ տեղափոխված նախագծերի մասին:
-Մեր թանգարանի հիմնադրի՝ Հովհաննես Կարապետյանի 145-ամյակին նվիրված միջազգային ցուցահանդես էր նախատեսված՝ «Մարդը և քարը» խորագրով: Մասնակցության հայտ էին ներկայացրել շատ երկրներից: Դա պիտի լիներ մասնակցություն միջազգային ցուցահանդեսին և ճանաչողական այցելություն Հայաստան: Նույնիսկ մարդիկ կային, մասնավորապես՝ Հյուսիսային Կորեայից, որ արդեն ինքնաթիռի տոմսերն էին գնել՝ ժամանելու համար մեր երկիր: Կորոնավիրուսի համավարակի պատճառով մեր աշխատանքների ձևաչափը փոխվեց: Մենք մեր գործունեությունը տեղափոխել ենք առցանց տիրույթ: Սա իր մեջ անսովոր տարրեր է պարունակում, բայց և ունի դրական կողմեր:
-Ո՞րն է դրականը:
-Տարիներ շարունակ երկրաբանական թանգարանը նշում էր «Ջրի համաշխարհային օր» բնապահպանական տոնը: Դա սովորաբար նշվում է մարտի 22-ին: Այս տարի մենք այն նշեցինք առցանց տիրույթում: Եվ արդյունքը եղավ այն, որ տոնին մասնակցեցին ոչ միայն Երևանի և Հայաստանի բազմաթիվ մարզերի, այլև տարբեր մայր ցամաքների ներկայացուցիչներ, որոնք մեր թանգարանի կայքէջի հետևորդներն են: Սա շատ ավելի հետաքրքիր դարձրեց մեր ավանդական միջոցառումը, կատարվեց փորձի փոխանակում, հրապարակվեցին պատմվածքներ, գեղարվեստական և մասնագիտական նյութեր, ասույթներ, նկարներ՝ ջրի վերաբերյալ: Այս մասնակցությունը մենք գնահատեցինք շնորհակալագրերով, որոնք, իհարկե, ուղարկեցինք առցանց: Սա մի քանի րոպեի ընթացքում կազմակերպված գործընթաց էր, որը ոչ մի նյութական ներդրում չպահանջեց, բայց և ապահովեց հաղորդակցությունը բազմաթիվ մարդկանց միջև:
-Այս օրերին ինչպե՞ս եք պահել կապը հանրության հետ: Երկրաբանական թանգարանն ունի այնպիսի ցուցանմուշներ, որոնք գրավում են լայն զանգվածներին: Միայն Ձեր ցուցադրության գլխավոր «այցեքարտը»՝ Տրոգոնթերյան փղի կմախքը բավական է, որ մարդիկ պարզապես մղվեն երկրաբանական թանգարան՝ տեսնելու այդ բացառիկ բրածոն:
-Այո՛, դա եզակի նմուշ է ամբողջ Հայաստանում: Հայտնաբերվել է 1927-28 թթ., Գյումրիի ավազահանքում. դա նախկին «Կազաչի պոստ» կոչվող արվարձանի տեղանքն է: Ըստ գիտնականների՝ Հայաստանի տարածքը 350-700 հազար տարի առաջ բնակեցված է եղել փղերով, այսինքն՝ մեր տարածաշրջանում եղել են բնակլիմայական բարենպաստ պայմաններ նրանց համար։
-Եվ այդ արժեքավոր տեղեկությունն ու փղի կմախքն այսօր հասանելի են առցանց հարթակում: Ինչպիսի՞ն է հանրության արձագանքը:
-Իհարկե, թե՛ մասնագետի, թե՛ այցելուների տեսանկյուններից եթե վերլուծեմ իրողությունը, պիտի միանշանակ ասեմ, որ առցանց հարթակը չի կարող ամբողջովին փոխարինել կենդանի շփմանը և այն հաճույքին, որն ունենում ենք թե՛ մենք՝ թանգարանի աշխատակիցներս, թե՛ մեր այցելուները՝ թանգարանի ցուցասրահներում գտնվելով, սեփական աչքով ամեն բան տեսնելով, կարծիքներ փոխանակելով: Սակայն ինչ վերաբերում է գիտելիքի փոխանցմանը, ապա դրան չի խանգարում մեզ պարտադրված աշխատանքային ձևաչափը: Առցանց էլ կարող ենք իրականացնել գիտելիքի փոխանցումը։ Վերջին տարիներին թանգարանը վերածվել է մի յուրօրինակ ուսումնական կենտրոնի, որտեղ թեմատիկ դասընթացների են մասնակցում բազմաթիվ դպրոցականներ, ուսանողներ: ՈՒ թեև մենք այս գործընթացը իր ողջ բովանդակությամբ այժմ իրականացնում ենք առցանց, բայց բոլորն անհամբեր սպասում են, թե երբ նորից հնարավոր կլինի ֆիզիկապես ներկա գտնվել թանգարանում և կենդանի շփում ունենալ ուսումնասիրվող նյութի հետ: Երկրաբանության առումով որևէ նյութի մասին պատկերացում կազմելու լավագույն տարբերակն է շոշափելը, ֆիզիկապես զգալը, աչքով տեսնելը: Այս կերպ է հնարավոր պահպանել և զարգացնել այն գիտելիքը, որը կրում է տվյալ նմուշը: Իսկ այդ նմուշները մեր թանգարանում ներկայացված են տարբեր բաժիններով՝ միներալներ ¥թանկարժեք, կիսաթանկարժեք քարեր¤, շինանյութեր, բրածոներ: Ի դեպ, բրածոների մեջ կան ոչ միայն այժմ գոյություն ունեցողները, այլև անհետացած տեսակներ: Կլիմայական փոփոխությունների պատճառով դրանք անհետացել են մեր տարածաշրջանից, բայց մենք հնարավորություն ենք ընձեռում դրանք տեսնել-դիտարկելու թանգարանում: Շատ արտասահմանցի գիտնականների համար թանգարանը արժեքավոր պահոց է։
-Այս տարի առցանց տոնվեց նաև Թանգարանների միջազգային օրը, որին մասնակցեց երկրաբանական թանգարանը: Կպատմե՞ք այդ մասին:
-Այս տարի Թանգարանների միջազգային օրը նշվեց «Թանգարանները հանուն հասարակության. բազմազանություն և ներառականություն» խորագրի ներքո: Մենք օրվան արձագանքեցինք երեք թեմայով: Ինչպես ասացի, այս տարի Հովհաննես Կարապետյանի 145-ամյակն է լրանում: Այս հոբելյանին նվիրված մի թվային պաստառ էինք ստեղծել, որն ամփոփ ներկայացնում էր անվանի գիտնականի կյանքը և գիտական գործունեությունը: Օրվա ընթացքում առցանց հեռարձակեցինք «Քարերի իմ թանգարանը» նախագիծը, որը հրավեր էր բոլոր քարասերներին՝ մասնագետ ու ոչ մասնագետ, ներկայացնել քարերի իրենց անձնական հավաքածուն: Քարը հետաքրքրում է մարդուն իր բազմազան տեսակներով, գույնով, փայլով, թափանցիկությամբ, ուրույն մոգական հատկությամբ: Շատերը ներկայացրին տեսանյութեր՝ դառնալով իրենց ներկայացրած հավաքածուի էքսկուրսավարը: Ոմանք էլ ուղարկեցին լուսանկարներ՝ իրենց ցուցանմուշների հետ: Սա մրցութային նախագիծ էր, որի լավագույն մասնակիցները մեզանից կստանան տասներկու քարից բաղկացած հավաքածու։ Իհարկե, նվերները կփոխանցենք, երբ թանգարանը վերսկսի գործել: Յուրահատուկ հավաքածու ունեցողներին հնարավորություն կընձեռվի ցուցադրելու նմուշները թանգարանում, առաջիկա տարվա ընթացքում: Իսկ մեր գլխավոր միջոցառումը ներկայացնում էր յուրօրինակ քարտեզ, որը մենք օրեր առաջ ենք նվեր ստացել: 1958 թվականին Հայաստանի Հանրապետության երկրաբանական քարտեզի ստեղծման համար իրենց գիտելիքներն ու ջանքը ներդրեցին մի քանի հայտնի երկրաբան՝ Ս. Մկրտչյանը, Է. Մալխասյանը, Ռ. Առաքելյանը, Կ. Պաֆենհոլցը: Ստեղծվեց քարտեզը, որը բավական մեծ տեղեկություն է հաղորդում Հայաստանի քարոլորտի վերաբերյալ: Մալխասյանի որդին՝ Գուրգեն Մալխասյանը, և նրա երկու դուստրը ստեղծել են անիմացիոն քարտեզ: Հինգ րոպե տևողությամբ այդ անիմացիայով մենք տեսնում ենք Հայաստանում տարբեր երկրաբանական ժամանակներում առաջացած տարբեր ապարները: Պետք է նշեմ, որ Հայաստանը մեկն է այն փոքրաթիվ երկրներից, որ, ունենալով ոչ մեծ տարածք, աչքի է ընկնում երկրաբանական կառուցվածքի բարդությամբ ու մեծ բազմազանությամբ: Այստեղ փոքր տարածքի վրա կարելի է տեսնել Երկրի ընդերքում երբևիցե կատարված և ներկա ժամանակում ընթացող երկրաբանական բուռն պրոցեսների ամենաբազմազան հետևանքները, ինչը շատ է հետաքրքրում մեր այցելուներին:
-Բնությունը, ջուրը, էկոլոգիան Ձեր մասնագիտական ուշադրության դաշտում են գտնվում: Ի՞նչ հետևանքներ կթողնի այս ամենի վրա կորոնավիրուսի համավարակը: Եվ արդյո՞ք այս վիճակը հենց թվարկվածների հանդեպ մարդու բարբարոս վերաբերմունքի հետևանք չէ:
-Համավարակը մենք ներկայացնում ենք իր բոլոր բացասական կողմերով, սակայն եթե այն դիտարկենք էկոլոգիական տեսանկյունից, պիտի ասենք, որ կարծես թե նոր շունչ է ստացել Երկիր մոլորակը: Վերջին յոթանասուն տարիների արդյունաբերական գործընթացների մեծ թափը մեր մոլորակը կանգնեցրել է բնապահպանական դժվարին խնդիրների առջև: Հանքերի շահագործումը, արդյունաբերության արագ զարգացումը մեծ վտանգ են մոլորակի համար: Լինելով երկրաբան՝ հետախուզել եմ շատ հանքավայրեր, և վերջին տարիներին ինքս դեմ էի հանքավայրերի այդքան մեծածավալ շահագործմանը: Բնության միլիոնավոր տարիների ստեղծածը պետք է ծառայի մարդկությանը, պետք է զսպել գերհարստանալու այն մեծ ցանկությունը, որն ունեն գերտերություններն ու առանձին անհատներ: Այս մոլուցքին տրված՝ մոռանում են էկոլոգիական կարևոր խնդիրների մասին, աղտոտում են ջուրը, հողը, օդը: Կան շատ օգտակար հանածոներ, որոնք ունեն իրենց փոխարինիչները: Բայց կարևորագույն օգտակար հանածոն՝ ջուրը, անփոխարինելի է: Եվ չի կարելի ջուրն աղտոտել այնչափ, որքան որ այն հիմա աղտոտվում է Երկիր մոլորակի վրա: Շատ հայտնի գիտնականներ են խոսել ջրի նշանակության, անփոխարինելիության մասին: Օրինակ՝ Մենդելեևը ասել է. «Մեկ կաթիլ ջուրը ավելի թանկ է, քան ադամանդը»: Սա բացարձակ ճշմարտություն է: Վիրուսի առկայության պատճառով շատ արդյունաբերական պրոցեսներ կանգ են առել, և սա կօգնի մոլորակի էկոլոգիական համակարգի բարելավմանը: Համաշխարհային օվկիանոսում օրական հարյուրավոր տոննա աղբ է նետվում: Այստեղ գոյացել են ավելի մեծ կղզիներ, քան այն կղզիները, որոնցում մենք բնակվում ենք: Եվ դժվար չէ պատերացնել, թե ինչպիսի վնաս են հասցնում այդ աղբի կղզիները ստորջրյա կենդանական աշխարհին: Չէ՞ որ ավելի մեծ կենդանական աշխարհ կա ջրի հատակում, քան ցամաքում:
-Համավարակի դրական ազդեցության ցայտուն օրինակներից մեկն այն է, որ Վենետիկի ջրանցքներում, երկարամյա բացակայությունից հետո, կրկին հայտնվել են ձկները:
-Ամռանը հանգստանում էի Իտալիայում, և Սուրբ Ղազար կղզի նավակով ուղևորվելիս նկատում էի, թե ինչ պղտոր էր ջուրը, ինչպես էր գարշահոտում: Հիմա նույնիսկ հեռուստատեսային կադրերից է երևում, թե ինչ զգալի փոփոխություն է կատարվել, որքան է մաքրվել ջուրը: Հենց մեր Երևանի օրինակով կարող ենք ասվածը հաստատել. որքան մաքրվել է օդը այս ընթացքում: Նույնը փաստում են նաև այլ մայր ցամաքներում ապրող մեր ընկերները իրենց բնակավայրերի վերաբերյալ:
-Փաստորեն, մոլորակի խաթարված էկոլոգիան վերականգնելու շանս կա, և այն մարդկանց ձեռքերում է:
-Այո՛, մարդկանց ձեռքերում է: Այս օրերին մարդիկ հնարավորություն ունեն մտածելու, թե իրենց ինչին է պետք այդքան մեծ հարստությունը, եթե վարակը հավասարապես վտանգ է ներկայացնում բոլորի համար, և այս պարագայում հօդս է ցնդում կուտակված ամբողջ նյութեղենը: Ինձ թվում է՝ պետք է սթափվել և այս ինքնամեկուսացումից հետո այլ կերպ նայել արժեքներին: Կոնկրետ ես հիմա շատ հարցեր արժևորում եմ այլ կերպ, թեև մինչ համավարակն էլ, լինելով բնապահպան, շատ շատերից տարբեր հայացքով էի նայում բնության աղտոտման խնդիրներին: Ինը տարվա թանգարանային գործունեության ընթացքում ես միշտ խոսել եմ բնական պաշարների արդյունավետ օգտագործման մասին, բայց հիմա առավել լուրջ եմ անդրադառնում այդ ամենին: Եթե որոշում կայացնողները ժամանակին մտածեին այս ամենի մասին, մենք չէինք ունենա այն էկոլոգիական խնդիրները, որոնք այսօր ունենք:
Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ
Հեղինակի նյութեր
- Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
- Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
- Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
- Դերենիկ Դեմիրճյան-145
- «Այս մարդիկ չեն սիրում մեր ժողովրդին, պատրաստ չեն նրա հոգսը կրելու՝ առանց պարգևավճարի»
- «Պետությունը կորցրել է իր դեմքը, և եթե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնաժամն ավելի խորանա, ուղղակի կկործանվենք»
- «Կա այսպիսի մի կարծիք՝ հարկ է ստեղծել Հայաստան ամրոց-պետություն»
- «Մի բան հստակ է՝ այս իշխանությունները պետք է անհապաղ հեռանան»
- «Եթե մեր մշակույթը լիներ բարձր մակարդակի վրա, մենք այսօրվա ողբերգությունը չէինք ունենա»
- «Մեր թշնամու գործած ոճիրներից ու հանցագործություններից ոչ մեկը թույլատրված չէր որևէ օրենքով»
- «Ի սկզբանե մտածել են արնաքամ անել ժողովրդին, բերել-հասցնել մի վիճակի, որ հետո ասեն՝ դե՜, չդիմացանք, ու ստորագրեն այս փաստաթուղթը»
- «Վերջին տեխնոլոգիաներով զինված հարուստ, անպարտ բանակ, սեփականին զուգահեռ՝ պետական հզոր արդյունաբերություն պիտի ստեղծենք»
- «Եթե հիմա ենք գնում փոխզիջման, դրա տակ ի՞նչ է ենթադրվում. ինքնաոչնչացու՞մ, ինքնասպանությու՞ն»
- «Աստված մեզ հետ է և մեր արդար գործին զորավիգ»
- «Պարտադրված պատերազմը, իհարկե, ծանր բան է, բայց մենք պատրաստ էինք դրան»
- «Հանուն ազգի, հանուն հայրենիքի զոհվածների հերոսությունը չափանիշների փոփոխության ենթակա չէ»
- «Ինչպես Հիսուսը, այդպես էլ Նարեկացին Աստծուց ներողություն է խնդրում բոլորիս մեղքերի համար»
- «Մենք աշխարհի մեջ ենք, ու աշխարհն է մեր մեջ. պարզապես, որպես գաղտնի զենք, ունենք Ոգին, որ մեզ պահել ու պահելու է»
- «Մենք Աստուծոյ փառք կու տանք, որ հայրենիքը կը մնայ հայրենիք եւ մեր մնայուն հասցէն»
- «Կարդում էի այն ստեղծագործությունների ցանկը, որ պատրաստվում են հանելու դպրոցական դասագրքերից, ու սարսափում էի»
Մեկնաբանություններ